Z samolotu do pociągu

W celu ograniczenia emisji dwutlenku węgla, Europa dąży do przeniesienia podróżnych z samolotów do pociągów. Jej rozległa sieć kolejowa i rosnące zapotrzebowanie konsumentów na bardziej ekologiczne rozwiązania transportowe stanowią wyraźną szansę. Europejski sektor kolejowy musi jednak jeszcze pokonać przeszkody.

W ciągu ostatniej dekady i przed rozpoczęciem pandemii Covid-19 podróże lotnicze w Europie rozwijały się w znacznie szybszym tempie niż podróże kolejowe. Podczas gdy transport lotniczy wzrósł z 377 mld pasażerokilometrów (pkm) w 2010 r. do 586 mld pkm w 2019 r. (+5,5% średnioroczny wskaźnik wzrostu), transport kolejowy wzrósł w znacznie skromniejszym tempie, z 358 mld pkm do 421 mld pkm (+1,8% średnioroczny wskaźnik wzrostu).

Podróże lotnicze naprawdę nabrały rozpędu w latach 2014-2019 dzięki wzrostowi popularności tanich przewoźników i popularności wyjazdów wypoczynkowych, zwłaszcza w segmencie lotów wewnątrz UE. Zasadniczo powiększająca się różnica między transportem lotniczym a kolejowym była napędzana przez tanie loty.

Kolejowy transport pasażerski w UE pozostaje w tyle od 2010 r.

Źródło: European Commission, ING research

Unia Europejska chce zwiększyć liczbę podróży koleją w celu zmniejszenia emisji dwutlenku węgla

Celem UE jest ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o 55 % do 2030 r. w porównaniu z poziomem z 1990 r. i osiągnięcie zerowego poziomu netto do 2050 r. Przeniesienie większej części transportu pasażerskiego z transportu lotniczego na kolejowy mogłoby potencjalnie odegrać znaczącą rolę w osiągnięciu tego celu w perspektywie krótko- i średnioterminowej, ponieważ transport kolejowy jest znacznie bardziej przyjazny dla klimatu niż transport lotniczy.

Szacuje się, że transport kolejowy jest 12 razy bardziej energooszczędny niż transport lotniczy. Według Europejskiej Agencji Środowiska (EEA) lotniczy transport pasażerski emituje średnio 160 gCO2 na pkm, natomiast kolejowy transport pasażerski tylko 33 gCO2 na pkm (well-to-wheel, z wyłączeniem emisji związanych z infrastrukturą).

Przy dużym udziale torów zelektryfikowanych (57 % sieci kolejowej UE w 2020 r.) i rosnącym udziale energii odnawialnej w koszyku energetycznym (38 % produkcji UE w 2020 r.) oczekuje się, że ślad ekologiczny kolei będzie się dalej zmniejszał w miarę upływu kolejnej dekady.

Biorąc pod uwagę potencjał redukcji emisji CO2, polityka UE wyraźnie wspiera podróżowanie koleją. Europejski Zielony Ład z 2019 r. oraz strategia na rzecz zrównoważonej i inteligentnej mobilności z 2020 r. stawiają kolejowy transport pasażerski na pierwszym miejscu w dążeniu do dekarbonizacji unijnego systemu mobilności.

Większość lotów europejskich to loty krótko- i średniodystansowe

Biorąc pod uwagę rosnące zapotrzebowanie pasażerów na bardziej ekologiczne rozwiązania transportowe oraz charakter europejskich lotów (głównie krótko- i średniodystansowych), wciąż istnieje duży potencjał dla podróży koleją. W 2019 roku prawie 25% europejskich lotów odbywało się na dystansie poniżej 500 kilometrów, a około 70% – poniżej 1500 kilometrów. Im krótszy dystans, tym większe prawdopodobieństwo, że kolej będzie w stanie zastąpić latanie ze względu na swoją konkurencyjność pod względem czasu podróży.

Literatura powszechnie wskazuje, że transport kolejowy może stanowić konkurencyjną alternatywę dla lotów na trasach, na których podróż koleją trwa krócej niż sześć godzin. Zwłaszcza jeśli jest to połączenie bezpośrednie i pozwala uniknąć przesiadek w celu odbycia podróży. Potencjalnie obejmuje to znaczną część lotów.

Loty o najkrótszej odległości mają największy potencjał przesunięcia

Źródło: Eurocontrol, ING research

Kolej konkuruje z zaletami lotnictwa

Mimo że pasażerowie coraz częściej biorą pod uwagę wpływ ich podróży na emisję CO2, głównymi czynnikami cenionymi przez konsumentów podczas planowania podróży są nadal cena i czas. Wynika to z badania Eurobarometru “Mobilność i transport”. Dlatego większość pasażerów zdecyduje się na podróż koleją tylko wtedy, gdy uzna, że jest ona stosunkowo bardziej przystępna cenowo, szybsza lub bardziej niezawodna niż lot.

Cena: fiskalne pole gry między lotnictwem a koleją nie jest jeszcze równe

W chwili obecnej podróże lotnicze nadal mają przewagę cenową nad kolejowymi, mimo że kolej jest subsydiowana w zakresie stałych kosztów infrastruktury. W ramach obecnego systemu cenowego loty międzynarodowe (w tym wewnątrz UE) są zwolnione z podatków paliwowych i VAT. Lotnictwo otrzymuje również obecnie 85% bezpłatnych uprawnień do emisji dwutlenku węgla w ramach unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji (ETS), chociaż zostanie to zredukowane do zera przed 2027 r.

Rośnie presja na zwiększenie opodatkowania paliwa lotniczego i biletów lotniczych w Europie (według sondażu EBI 72% Europejczyków opowiedziałoby się za podatkiem węglowym od lotów). Jego wprowadzenie stanowiłoby ważny sygnał cenowy i przyczyniłoby się do wyrównania warunków podatkowych między tymi dwoma rodzajami transportu.

Czas: podróż samolotem jest często szybsza, ale podróż pociągiem jest coraz lepsza

Samoloty są szybkie i mogą zabrać pasażerów niemal w każde miejsce na świecie. Jednakże, ponieważ europejscy podróżni często chcą podróżować między miastami na kontynencie, pociągi mogą być konkurencyjne, jeśli chodzi o czas podróży. Biorąc pod uwagę czas tuż przed podróżą i w jej trakcie, latanie często nie jest o wiele szybsze niż podróż koleją, ponieważ osoby podróżujące samolotem muszą zazwyczaj poświęcić dodatkowy czas na procedury bezpieczeństwa i odprawy. Biorąc pod uwagę plany poprawy europejskich usług kolejowych, oczekuje się, że w ciągu najbliższych kilkudziesięciu lat konkurencyjna pozycja kolei pod względem czasu podróży ulegnie poprawie. Oczekuje się, że następujące działania poprawią interoperacyjność systemu kolejowego poprzez zwiększenie prędkości i częstotliwości pociągów:

1. Utworzenie transeuropejskiej sieci transportowej (TEN-T), łączącej najważniejsze linie do 2030 r. (sieć bazowa) i wszystkie regiony europejskie do 2050 r. (sieć kompleksowa).
2. Wdrożenie europejskiego systemu zarządzania ruchem kolejowym (ERTMS), systemu komunikacji bezprzewodowej między pociągami a infrastrukturą kolejową w celu zapewnienia bezpieczeństwa i kontroli.

Pociągi mogą konkurować z samolotami na jednej trzeciej najbardziej uczęszczanych tras w UE

W całej Europie istnieją liczne przykłady, w których kolejowy transport pasażerski dorównuje transportowi lotniczemu. Jedna trzecia najbardziej uczęszczanych tras lotniczych w UE w 2019 r. ma alternatywę w postaci pociągu.

Na trasach krajowych Rzym-Mediolan, Berlin-Monachium, Paryż-Lyon i Madryt-Barcelona oraz na trasach międzynarodowych Bruksela-Amsterdam i Paryż-Londyn w ciągu ostatniej dekady nastąpił znaczny zwrot w kierunku kolei, a wciąż istnieje potencjał do dalszego wzrostu.

Rezerwacja i niezawodność: rezerwacja lotów jest znacznie łatwiejsza niż rezerwacja pociągów

Główną kwestią, która nadal utrudnia funkcjonowanie kolei, jest skomplikowany system sprzedaży biletów. Badania pokazują, że wskaźnik rezygnacji z rezerwacji międzynarodowej podróży pociągiem w Europie jest dziesięć razy wyższy niż w przypadku rezerwacji lotu. Zatem usprawnienie systemu biletów kolejowych i zapewnienie bezproblemowej obsługi rezerwacji przez klientów natychmiast zwiększyłoby korzystanie z usług kolejowych przez pasażerów.

W praktyce mogłoby to oznaczać stworzenie europejskiego systemu, w którym wyświetlane byłyby wszystkie istotne pociągi, oraz umożliwienie pasażerom podróżowania na jednym bilecie zamiast na kilku. CER (Wspólnota Europejskich Kolei i Przedsiębiorstw Infrastrukturalnych) oraz UIC (Międzynarodowy Związek Kolei) zobowiązały się niedawno do wdrożenia do 2025 r. lepszego systemu biletów kolejowych, upraszczając dostęp do biletów i wydłużając terminy rezerwacji. Ponadto, jeśli więcej wyszukiwarek podróży (takich jak Skyscanner) zacznie pokazywać również opcje dotyczące pociągów, będzie to zachęcać do większej sprzedaży biletów kolejowych.

Większa koordynacja międzynarodowa między operatorami zwiększyłaby efektywność i jakość podróży koleją

Ponadto lepsza koordynacja między operatorami kolejowymi i agentami w całej Europie mogłaby potencjalnie zwiększyć wydajność i jakość podróży koleją. Pomogłoby to w osiągnięciu znacznej zmiany liczby pasażerów – Eurostar/Thalys może być tu postrzegany jako najlepsza praktyka. Idąc śladem lotnictwa, poprawa harmonizacji rozkładów jazdy i międzynarodowego wyrównania przydziałów czasu na start lub lądowanie pomogłaby sektorowi kolejowemu. Ponadto (techniczna) normalizacja szerokości torów kolejowych i prądu elektrycznego będzie miała duże znaczenie dla ułatwienia wzrostu liczby podróży koleją, zwłaszcza w przypadku podróży transgranicznych. Inicjatywy takie jak EuroLink, wspólna platforma europejskich zarządców infrastruktury kolejowej, Trans Europ Express (TEE) 2.0, sieć europejskich tras promowanych przez współpracujące przedsiębiorstwa kolejowe, oraz projekt rozkładu jazdy i zdolności przewozowych (TTR) stanowią przykłady udanej koordynacji.

Podróżujący w celach służbowych i miejskich są skłonni przesiąść się na kolej

Rosnące poczucie pilności w walce ze zmianami klimatu sprawiło, że podróżni są bardziej świadomi wpływu CO2 swoich podróży. Według raportu SAP Concur z 2021 r., 69% osób podróżujących służbowo opowiedziało się za bardziej zrównoważoną polityką podróży. W rezultacie coraz więcej firm prywatnych i uniwersytetów aktualizuje swoje polityki podróży korporacyjnych, naciskając na bardziej ekologiczne rozwiązania w zakresie podróży służbowych. W Holandii koalicja firm (Anders Reizen) wezwała do tego, aby do 2030 roku wszystkie podróże służbowe do Londynu odbywały się pociągiem. Podobnie, osoby podróżujące między miastami coraz chętniej wybierają pociąg zamiast samolotu, jeśli ma on bezpośrednie połączenie z centrum miasta, zazwyczaj będącym miejscem docelowym. Skraca to czas podróży od drzwi do drzwi.

Oczekuje się, że w ciągu najbliższych kilkudziesięciu lat więcej połączeń w Europie będzie mieściło się w sześciogodzinnym przedziale czasowym; jest to prawdopodobne w przypadku tras międzynarodowych łączących Mediolan-Monachium, Amsterdam-Berlin i Frankfurt-Praga.

Inicjatywy dotyczące podróży multimodalnych mogą przyczynić się do zwiększenia liczby podróży koleją

Kraje europejskie coraz częściej szukają sposobów na zwiększenie liczby podróży koleją (na przykład Francja zakazała krajowych lotów na krótkich dystansach, które mogłyby być bezpośrednio zastąpione podróżami koleją trwającymi krócej niż dwie godziny i 30 minut, a Niderlandy wyznaczyły cele dotyczące zwiększenia liczby podróży koleją na dystansach do 700 km). Współpraca pomiędzy operatorami lotniczymi i kolejowymi, poprzez oferowanie pakietów, może odgrywać ważną rolę w promowaniu bardziej efektywnego pod względem emisji dwutlenku węgla systemu transportowego, przy jednoczesnym zwiększeniu możliwości i elastyczności podróży pasażerów. Na przykład partnerstwa pomiędzy KLM i NS, Air France i SNCF oraz Lufthansa i Deutsch Bahn są dobrymi przykładami takich intermodalnych inicjatyw, które mogą przyczynić się do zwiększenia liczby podróży koleją.

Optymalizacja wykorzystania istniejącej infrastruktury kolejowej ma kluczowe znaczenie

Europa dysponuje solidną i kompleksową infrastrukturą kolejową o długości prawie 200 000 km w 2020 r. Pod względem długości, sieć kolei dużych prędkości, która umożliwia pociągom poruszanie się ze znacznie większą prędkością (zwykle powyżej 200 km/h), wzrosła czterokrotnie od początku XXI wieku, osiągając 12 000 km w 2020 roku. Głównie popychana jest przez ekspansję w Hiszpanii, Francji i Niemczech, w których do 2020 r. znajdowało się 69% całej sieci kolei dużych prędkości w UE. Biorąc pod uwagę już rozbudowaną sieć kolejową w Europie i wciąż stosunkowo niski wskaźnik obłożenia w większości usług kolejowych, optymalizacja wykorzystania istniejącej zdolności i infrastruktury w Europie wydaje się kluczem do zwiększenia zdolności przewozowej w perspektywie krótko- i średnioterminowej. 

Niemniej jednak w perspektywie długoterminowej nadal konieczne będą inwestycje w celu dalszej rozbudowy sieci. Jeśli chodzi o infrastrukturę, istniejące linie konwencjonalne mogą zostać zmodernizowane w celu przystosowania ich do szybkich pociągów. Ograniczenia infrastrukturalne mogą zostać rozwiązane lub mogą zostać zbudowane nowe linie (ale jest to niezwykle kosztowne i czasochłonne). Jeśli chodzi o zdolność przewozową, to z pewnością trzeba będzie nabyć nowe pociągi. Jednak produkcja i dostawa nowych pociągów może trwać nawet osiem lat. Niedobór siły roboczej może również stanowić ograniczenie przy planowaniu zwiększenia zdolności przewozowej kolei.

Hiszpania miała najdłuższą unijną sieć szybkiej kolei w 2020 r.

Źródło: European Commission, ING research

Kraje posiadające linie dużych prędkości są w lepszej pozycji do przejścia na kolej

Kolej dużych prędkości jest ogólnie ważnym czynnikiem w przejściu z lotniczego na kolejowy transport pasażerski, ponieważ daje możliwość konkurowania czasem podróży. Fakt, że kolej dużych prędkości w 2019 r. stanowiła 31% całkowitego kolejowego transportu pasażerskiego, podczas gdy stanowiła jedynie 6% całkowitej długości sieci kolejowej, podkreśla jej znaczenie. W związku z tym oczekuje się, że kraje europejskie z już rozwiniętą siecią kolei dużych prędkości odnotują szybsze przejście na podróże koleją i odniosą większe korzyści w perspektywie średnioterminowej, ponieważ niektóre z obecnych wąskich gardeł zostaną wyeliminowane.

Podwojenie ruchu szybkich kolei w Europie do 2030 roku nie będzie łatwe

Źródło: European Commission, ING research

Materiał źródłowy: From plane to train: Europe is pushing climate-friendly travel | Article | ING Think