Rachunek przepływów pieniężnych

Rachunek przepływów pieniężnych (ang. cash flow), obok zysku netto jest ważnym miernikiem kondycji finansowej firmy. Bardzo ważne są przede wszystkim przepływy zasobów pieniężnych w firmie, które określają wypłacalność i płynność firmy.

Materiał marketingowy

Geneza historyczna

Rachunek przepływów środków pieniężnych został wprowadzony jako obowiązkowy element sprawozdania finansowego w Stanach Zjednoczonych już w latach 30. W krajach Europy Zachodniej sprawozdanie to zaczęto wprowadzać dopiero kilkanaście lat temu, ale wcześniej wykorzystywano sprawozdanie z przepływów finansowych (zwane również sprawozdaniem z przepływu funduszy), które różni się konstrukcją od rachunku przepływów pieniężnych, chociaż w gruncie rzeczy dostarcza podobnych informacji. W Polsce rachunek przepływów pieniężnych został wprowadzony ustawą o rachunkowości z 29 września 1994 r. i stał się obowiązkowym elementem sprawozdania finansowego począwszy od 1 stycznia 1995 r., i to tylko dla przedsiębiorstw mających obowiązek badania i ogłaszania sprawozdań finansowych. Przed tą datą przedsiębiorstwa mogły ograniczać się jedynie do sporządzania bilansu i rachunku zysków i strat. Jedynie spółki akcyjne zamierzające wejść na giełdę papierów wartościowych były zobligowane do sporządzania rachunku przepływów finansowych, i to nie ze względu na obowiązujące przepisy w zakresie rachunkowości, lecz w wyniku istnienia takiego wymogu ze strony Komisji Papierów Wartościowych.

Warto jednak zaznaczyć, że pomimo braku tego obowiązku, wiele przedsiębiorstw już przed 1995 rokiem przygotowywało rachunek przepływów pieniężnych dla własnych potrzeb. Sprawozdania z przepływów pieniężnych wymagały również niektóre banki, w związku z procedurą oceny zdolności kredytowej przedsiębiorstwa, w przypadku zaciągania kredytu bankowego.

Istota rachunku przepływów pieniężnych

Rachunek przepływów pieniężnych sporządza się, porównując ze sobą dwa kolejne bilanse przedsiębiorstwa (na początek i koniec okresu sprawozdawczego). Wykorzystuje się przy tym również niektóre dane uzupełniające oraz pewne wielkości rachunku zysków i strat. Bilans przedstawia statyczne wielkości charakteryzujące przedsiębiorstwo, rachunek zysków i strat przedstawia zaś skumulowane efekty procesów zachodzących w przedsiębiorstwie w danym okresie, to rachunek przepływów pieniężnych, ukazuje zmiany (zarówno przyrosty, jak i spadki) stanu środków pieniężnych jakie zaszły w danym okresie, jest więc sprawozdaniem pokazującym przedsiębiorstwo w sposób dynamiczny. Rachunek przepływów pieniężnych dostarcza informacji wyrażonych w wartościach pieniężnych.
Podstawową funkcją zestawienia rachunku przepływów środków pieniężnych jest przedstawienie faktycznych wpływów, czyli źródeł pochodzenia pieniędzy, oraz wydatków, czyli potrzeb firmy, na jakie spożytkowano uzyskane środki pieniężne. Jest to nadwyżką pieniężną wyrażoną w „żywej gotówce”, uzyskana przez przedsiębiorstwo w wyniku jego działalności. Zestawienie to pozwala ocenić zdolność przedsiębiorstwa do samofinansowania. Samofinansowaniem natomiast nazywamy zdolność do pokrywania bieżących zobowiązań firmy jedynie wewnętrznym źródłem finansowania uzyskanym przez firmę.

Kategorie przepływów pieniężnych

Rachunek przepływów pieniężnych wyróżnia trzy kategorie przepływów:

• Przepływy z działalności operacyjnej,
• Przepływy z działalności inwestycyjnej,
• Przepływy z działalności finansowej.

Przepływy z działalności operacyjnej 

Są to przepływy pieniężne pochodzące z podstawowej, statutowej działalności spółki, określającej zasadniczo wynik jej działalności. Są związane bezpośrednio z produkcją, handlem lub świadczeniami usług. Przepływy te obejmują wpływy gotówkowe ze sprzedaży, wydatki z tytułu ponoszonych kosztów zakupu materiałów i surowców do produkcji, płac, czynszów itd. Strumień przepływów operacyjnych netto jest kluczowym wskaźnikiem zdolności podmiotu gospodarczego do generowania środków na spłatę długów, utrzymanie zdolności operacyjnej, płacenie dywidend i na dokonywanie nowych inwestycji bez ubiegania się o zewnętrzne finansowanie działalności, czyli na przykład o kredyty bankowe. Operacyjne przepływy pieniężne są przede wszystkim rezultatem transakcji i zdarzeń, które determinują zysk lub stratę netto podmiotu gospodarczego. Są to wpływy gotówkowe minus wydatki gotówkowe.

Przepływy z działalności inwestycyjnej 

Są to przepływy pieniężne pokazujące rozmiar nakładów, jakie spółka poniosła na powiększenie zasobów umożliwiających generowanie w przyszłości zysków. Przepływy te obejmują wydatki z tytułu nabycia rzeczowych składników majątku trwałego, wartości niematerialnych i prawnych i innych aktywów majątku trwałego oraz wpływy ze sprzedaży tychże składników. Wydatek na zakup składnika majątku trwałego w całości stanowi wydatek (odpływ gotówki) z tytułu działalności inwestycyjnej, pomimo że w zasadzie każdy składnik majątku trwałego jest amortyzowany, tzn. nie można wpisać wydatku z tytułu jego nabycia jednorazowo w koszty.

Przepływy z działalności finansowej

Obejmują wpływy z emisji akcji lub innych instrumentów finansowych (na przykład obligacji korporacyjnych), korzystanie z długoterminowego dofinansowania (kredyty bankowe), wypłatę dywidend i inne wydatki związane z rozliczeniem zysku. Po stronie wydatków natomiast w tym strumieniu pieniężnym odnotowuje się: wydatki z tytułu wykupu akcji własnych, wydatki z tytułu spłaty zadłużenia, wydatki z tytułu spłaty rat w leasingu finansowym.

W dobrze funkcjonującym przedsiębiorstwie saldo przepływów gotówki z działalności operacyjnej powinno być dodatnie. Przyjmuje się, że przedsiębiorstwo, które w długim okresie czasu nie jest w stanie generować dodatniego salda przepływów gotówki z działalności operacyjnej, jest skazane na upadek. Najczęściej przyczyną uzyskiwania niedostatecznego salda przepływów z działalności operacyjnej w długim okresie czasu  jest niedostateczna rentowność przedsiębiorstwa. W takiej sytuacji spółka może jedynie przedłużać wegetację, pokrywając ujemne saldo z przepływów operacyjnych nadwyżkami gotówki z przepływów inwestycyjnych lub finansowych.

Saldo przepływów gotówki z działalności operacyjnej powinno być na tyle duże, aby mogło pokryć ujemne saldo przepływów gotówki z działalności inwestycyjnej. Firma musi bowiem odtwarzać swój majątek trwały. Odnotowywane wysokie wydatki na działalność inwestycyjną cechują przedsiębiorstwa rozwijające się. W długim okresie potrzeby inwestycyjne muszą być finansowana wyłącznie z dodatniego salda przepływów z działalności operacyjnej. W krótkim terminie potrzeby inwestycyjne, mogą być sfinalizowane z dodatniego salda przepływów z działalności finansowej.

Saldo przepływów gotówki z działalności finansowej może być zarówno dodatnie jak i ujemne. Jeżeli przedsiębiorstwo znajduje się na etapie szybkiego rozwoju, musi wykorzystywać nie tylko wewnętrzne źródła finansowania (w postaci dodatnich przepływów z działalności operacyjnej), ale również źródła zewnętrzne, co zobrazowane jest dodatnim przepływem z działalności finansowej. Pozyskiwanie środków pieniężnych z działalności finansowej może odbywać się zarówno drogą powiększania kapitału obcego, przez zaciąganie kredytów bankowych, pożyczek, emisję obligacji.

Sumę tych trzech strumieni finansowych możemy uznać, jako „zysk netto w ujęciu gotówkowym” z działalności firmy. Po dodaniu do tej pozycji kwoty środków pieniężnych, jakie firma posiadała na początku roku obrotowego otrzymamy środki pieniężne firmy na koniec badanego okresu. Dzięki takiemu ujęciu przepływów gotówkowych, ruch gotówki – i w efekcie jej przyrost lub zmniejszenie w danym okresie – jest możliwy do stwierdzenia i ma charakter obiektywny.

Podsumowując, przyjmujemy, że miarą przetrwania firmy nie jest wygospodarowany przez nią zysk. W praktyce okazuje się, że zysk przedstawiony w sprawozdaniu finansowym, tzw. zysk papierowy, nie jest jedynym warunkiem kontynuowania sprawnej działalności gospodarczej przez spółkę. Równie ważne, a może nawet ważniejsze, są przepływy zasobów pieniężnych, które określają wypłacalność firmy i jej płynność.

Analiza rachunku przepływów środków pieniężnych

Sytuację finansową przedsiębiorstwa możemy opisać przy pomocy ośmiu wariantów przedstawionych w poniżej tabeli. Warianty te otrzymaliśmy, zestawiając wynik przepływów pieniężnych dla trzech rodzajów działalności (operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej). Przyjmujemy założenie, że końcowa wartość przepływów nie stanowi informacji pomocnej w ocenie kondycji spółki. Znacznie więcej można powiedzieć, na podstawie wartości przepływów dla poszczególnych rodzajów działalności oraz z zestawienia ich wzajemnych powiązań.

Warianty wartości przepływów pieniężnych:

Korzystne warianty:

Wariant nr 1.

Przedstawia sytuację, w której spółka uzyskuje środki z działalności operacyjnej i działalności finansowej. Z tych środków finansowana jest działalność inwestycyjna. Spółka osiąga również w ten sposób duże nadwyżki gotówki. Jest to sytuacja charakteryzująca się prawidłowymi źródłami finansowania i umożliwia przedsiębiorstwu dynamiczny rozwój. Ocenia się, że wariant ten dotyczy sytuacji typowej dla przedsiębiorstw rozwijających się, a w pokrywaniu wydatków inwestycyjnych angażowane są zarówno środki własne, jak i obce.

Wariant nr 2.

W drugim przypadku, spółka środkami wypracowanymi z działalności operacyjnej, finansuje całą działalność. Sytuacja ta jest prawidłowa i pozwala na budowanie majątku przedsiębiorstwa. Trzeba odnotować natomiast fakt, że tempo rozwoju firmy będzie ograniczone wydatkowaniem części środków pozyskanych z działalności operacyjnej na regulowanie zobowiązań finansowych. Taka struktura cash flow charakteryzuje przede wszystkim przedsiębiorstwa, które mają ustabilizowane tempo rozwoju. Sytuacja ta może również świadczyć, że  spółce nie zależy na dalszym przyśpieszaniu tempa rozwoju, gdyż mogłoby to prowadzić do nadprodukcji, pociągającej za sobą pogorszenie parametrów rentowności. Natomiast w przypadku wystąpienia korzystnych warunków rynkowych, spółka posiada możliwość uruchomienia dźwigni finansowej i przyśpieszenia tempa rozwoju dzięki pozyskaniu środków finansowych. W efekcie tych działań możliwe jest przejście do sytuacji opisanej w wariancie nr 1. Ocenia się również, że wariant ten charakteryzuje przedsiębiorstwa o wysokiej rentowności, gdyż prowadzone inwestycje oraz spłata zobowiązań finansowych pokrywane są z zysku wypracowanego przez działalność operacyjną.

Wariant nr 3.

Sytuacja ta jest nietypowa i najczęściej występuje krótkotrwale. Spółka pozyskuje znaczące środki z wszystkich trzech rodzajów działalności. Jeżeli taka struktura utrzymuje się przez dłuższy czas należy ją ocenić negatywnie, ponieważ część gotówki pochodzi z likwidacji majątku trwałego. Czasami ma to związek ze zmianą profilu działalności spółki, co jest sytuacją pozytywną. Przedsiębiorstwo pozbywa się zbędnego majątku. Pozyskane tą drogą środki uzupełnia źródłem działalności finansowej i ostatecznie dokonuje inwestycji w innej branży, lub przejmuje inny podmiot. Ocenia się, że wariant ten charakteryzuje przedsiębiorstwa o bardzo wysokiej płynności finansowej, co może być związane z przygotowaniem nowych inwestycji lub przejęciem innych jednostek.

Wariant nr 4.

Ostatnią najmniej korzystną sytuację opisuje wariant nr 4. W tym przypadku spółka generuje środki z działalności operacyjnej, co należy ocenić pozytywnie. Niepokoi natomiast fakt, że środki pochodzące z działalności operacyjnej prawdopodobnie nie wystarczają do obsługi zadłużenia i spółka musi posiłkować się sprzedażą majątku. Korzystną sytuacją w krótkim terminie jest sprzedaż majątku i spłata zadłużenia z tych środków. Zwraca się uwagę na fakt występowania dodatnich przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej i inwestycyjnej, co może świadczyć o restrukturyzacji spółki. Byłaby to sytuacja pozytywna. Z drugiej strony utrzymująca się dłuższy czas zależność może dotyczyć sytuacji, w której wpływy z bieżącej działalności nie wystarczają na spłatę zobowiązań finansowych.

Negatywne warianty:

Wariant nr 5.

Sytuacja oznaczona numerem 5 jest generalnie negatywna, szczególnie, jeśli utrzymuje się dłuższy okres czasu. Spółka nie uzyskuje dodatnich przepływów z działalności operacyjnej, jednak stara się prowadzić odpowiednią działalność w zakresie inwestycji, w tym celu pozyskując środki finansowe z zewnątrz. Sytuację tę można uznać, za względnie neutralną, jeśli utrzymuje się jedynie w krótkim terminie. Może bowiem charakteryzować spółkę w początkowej fazie rozwoju, lub spółkę po głębokiej restrukturyzacji. Ocenia się, że jest to wariant typowy dla nowo powstałych firm, w których bieżąca działalność i inwestycje finansowane są ze źródeł zewnętrznych, emisji akcji itp.

Wariant nr 6.

Wariant opisany kombinacją szóstą przedstawia spółkę, która boryka się z kłopotami. Mamy bowiem sytuację utrzymującego się zbyt długo okresu ujemnych przepływów operacyjnych i jednocześnie konieczność sprzedaży części majątku spółki. Na szczęcie spółka posiada jeszcze zdolność do finansowania z zewnętrznych źródeł. W optymistycznym scenariuszu, spółka przechodzi obecnie restrukturyzację i po jej zakończeniu przejdzie w fazę opisaną w wariancie piątym (przestanie pozbywać się majątku), a następnie w efekcie przeprowadzonych działań wejdzie w fazę numer 2 i zacznie generować środki z działalności operacyjnej. Z drugiej strony negatywnie zakończony proces restrukturyzacji, może pociągnąć za sobą utratę możliwości finansowania z zewnątrz i w konsekwencji przesunięcie do bardzo trudnej sytuacji opisanej w wariancie numer 7.

Wariant nr 7.

Sytuacja opisana w wariancie numer 7 jest bardzo niekorzystna i z dużym prawdopodobieństwem doprowadzi do upadku spółki. Do ujemnych przepływów z działalności operacyjnej dołącza ujemne saldo przepływów finansowych. Banki wypowiadają umowy kredytowe, co uniemożliwia spółce kontynuację bieżącej działalności, lub rozpoczęcie działalności w innej branży. Jednocześnie aktualne potrzeby finansowane są poprzez sprzedaż majątku. Jedynym, choć bardzo trudnym do wykonania sposobem wyjścia z tarapatów, jest powrót do dodatniego salda z przepływów operacyjnych (sytuacja opisana pod numerem 4).Ocenia się, że finansowanie działalności operacyjnej i obsługa zadłużenia następuje w wyniku sprzedaży elementów majątku trwałego, co oznacza bardzo trudną sytuacje finansową przedsiębiorstwa.

Wariant nr 8.

Dość nietypowa jest natomiast sytuacja, która charakteryzuje spółkę znajdującą się w wariancie numer 8. Negatywnie oceniamy fakt, iż przedsiębiorstwo nie potrafi generować dodatniego salda z działalności operacyjnej, oraz w celu poprawy efektów działalności, nie posiłkuje się zewnętrznymi źródłami finansowania. W tym kontekście korzystnie należy ocenić fakt, iż spółka nie pozbywa się majątku. Być może zgromadzone wcześniej zasoby gotówki są znaczące, a zarząd posiada pewną koncepcję, która skłania go do dalszego inwestowania w majątek. Jeżeli sytuacja ta utrzyma się dłuższy czas, z pewnością doprowadzi do utraty płynności i bankructwa spółki. Jednak ze względu na nietypowość tej sytuacji, możliwe są rożne scenariusze dalszego rozwoju sytuacji. W optymistycznym scenariuszu, może dojść do powrotu dodatniego salda z przepływów operacyjnych, co opisuje wariant numer 4.

W opracowaniu wykorzystano materiały z książki : „Praktyczna ocena kondycji finansowej przedsiębiorstwa”  – Marek Nowak

Ważne informacje

Niniejszy materiał został przygotowany przez Nowe Usługi S.A. wyłącznie w celach edukacyjnych i ma charakter wyłącznie informacyjny. Nowe Usługi S.A. dołożyły należytej staranności aby zapewnić, że prezentowane informacje nie są błędne lub nieprawdziwe w dniu ich publikacji, jednak Nowe Usługi S.A. i jego pracownicy nie ponoszą odpowiedzialności za ich prawdziwość i kompletność, ani wszelkie bezpośrednie i pośrednie szkody powstałe w wyniku wykorzystania niniejszej publikacji. O ile nie zastrzeżono inaczej, wszystkie opinie, prognozy i oszacowania należą do autora(autorów) oraz są aktualne w momencie publikacji i mogą ulec zmianie bez uprzedniej notyfikacji.